Especially from 1944 onwards, the relative calm for residents changed. More often they saw German soldiers or men of the Ordnungspolizei, also known as Grüne Polizei because of their green uniform. Civilians were forced to do digging work for the German occupiers, as part of Organisation Todt. When the war came close, male residents were forced to dig tank trenches and foxholes. When the German troops capitulated, ammunition, weapons and vehicles were collected in Zoelen. Some of the vehicles were soon put to non-military use by fire brigades and construction and transport companies. After the liberation, the Orange town of Buren, nicknamed that way since Queen Wilhelmina was Countess of Buren, celebrated the passage of Canadian and Belgian troops.

The Netherlands

Disarming German troops. 

Inhabitants of Buren are welcoming Allied troops.

Digging trenches for the German occupier, as part of Organisation Todt.

The Second World War in Buren

Aan de Zoelenseweg op de gemeentegrens tussen Zoelen en Tiel stond een bord met de tekst ‘Joden ongewenscht’. Op 29 juni 1941 lieten drie joden zich uitdagend bij het bord fotograferen, de Tielse broers Levie en Joop Bartels met in hun midden Eric Sanders. Sanders was een joodse vriend uit Amsterdam die tijdens de mobilisatie in Tiel gelegerd was en bij de familie Bartels inkwartiering kreeg. De tekst op en de vorm van het bord duidt nog op een zelf gemaakt bord. Later in 1941 verschenen bij openbare gelegenheden toen de bezetter de scheiding tussen Joodse en niet-Joodse inwoners steeds rigoureuzer doorvoerde overal kleine standaard verbodsborden met de tekst 'Voor Joden verboden'.

Joden ongewenst

Na de oorlog was de verdraagzaamheid soms ook weer gauw vergeten. In Ammerzoden in de Bommelerwaard ontstond kort na de oorlog grote commotie over een processie die de katholieke inwoners wilden houden, waarbij ze ook een stukje over het grondgebied van het naburige Well zouden trekken. De Wellenaren waren grotendeels Hervormd en de dominee maakte groot bezwaar.

Verdraagzaamheid in de kerk in Kerk-Avezaath

Johan van Caspel schreef voor het soldatenblad Front en Heem een artikel over het 'Cabaret in een varkensstal'. Net buiten Tiel stond een Duitse batterij. De commandant van het geschut was Steinbach. Om de Duitse soldaten in de Betuwe wat vermaak te bieden nam hij het initiatief om op de boerderij waar hij verbleef een voorstelling te organiseren. Te voet en op de fiets kwamen manschappen uit de wijde omgeving naar de voorstelling. Een warme maaltijd en wat drank versterkten de frontkameraadschap. Even het soldatenleven kunnen vergeten zoals SS-er Hendrik Spijkers dat beschreef in zijn dagboek: '...Kelders, verwoeste boerderijen, oude bunkers van het Nederlandsche leger zijn de woningen, maar vrij comfortabel ingericht met meubelen uit Kesteren. Voor hun kostje zorgen de jongens zelf wel. Spähtrupps [verkenningspatrouilles] halen olie, spek, meel, ingemaakte vruchten enz. uit Opheusden dat min of meer in Niemandsland ligt...'. De voorstelling was een opmerkelijke onderneming zo kort achter het front in de laatste fase van de strijd. Van het gebeuren werd een groot fotoalbum samengesteld door correspondenten die verslag deden van de strijd in de Betuwe.

Voorstelling in de varkensschuur

Geallieerde eenheden ontwapenden Duitse soldaten. Zo werden Duitse militairen ontwapend bij de boerderij de De Hamsche Brug in Kerk-Avezaath. Munitie en wapens worden ingeleverd. De ontwapening van de Duitser troepen gebeurde door de geallieerde strijdkrachten, niet door de Binnenlandse Strijdkrachten die op veel plaatsen vanaf 5 mei naar buiten traden. Tonnen aan oorlogstuig werden zo verzameld. In Tiel werd in een veilinghal van de firma Septer aan de Stationsstraat een grote hoeveelheid inbeslaggenomen munitie opgeslagen na de oorlog. Het gevaarlijke spul bleef er veel langer liggen dan de inwoners wensten. Op een weiland tegen over de boerderij De Hamsche Biezen in Kerk-Avezaath werd oorlogsmateriaal verzameld en gesorteerd. Uitrustingsstukken van de soldaten werden op een hoop gegooid en de in beslaggenomen voertuigen netjes bij elkaar gezet. Omdat er een groot gebrek was aan ‘rollend materieel’ in Nederland kreeg een deel van de voertuigen allerlei niet militaire functies, bijvoorbeeld bij brandweerkorpsen en bouw- en transportbedrijven. Aan de Linge bij Zoelen was een eenvoudig krijgsgevangenkamp, waar Duitse troepen korte tijd verbleven in tentjes, bewaakt door soldaten van de Brigade Piron, voordat ze werden afgevoerd naar centrale verzamelpunten.&nbsp;

Ontwapening Duitse troepen

Rondedansen en volksspelen waren spontane uitingen van opluchting en aanhankelijkheid aan het Huis van Oranje. Bij hun tocht door Nederland naar de steden in het westen warden Canadese troepen, soldaten van de Belgische Brigade Piron en de Nederlandse Stoottroepers juichend als bevrijders ontvangen.Soldaten van de Belgische Brigade Piron werden als bevrijders onthaald en toegejuicht in Buren. Op de foto is te zien hoe een truck de stad verlaat via de brug over de Korne. Op de achtergrond de vlaggen in de Peperstraat en de toren van de Sint Lambertuskerk. De 'bevrijding' van Buren gebeurde door soldaten van de Brigade Piron waaraan enkele tanks van een Canadese eenheid aan waren toegevoegd.&nbsp;

Belgische Brigade Piron in Buren

Tijdens gevechten op 10 maart 1945 werd Luitenant James Philip Sedgwick uit Whixley Yorkshire geraakt door vijandelijk vuur. Hij is begraven in een veldgraf en later begraven op de begraafplaats in Zoelen. Sedgwick heeft een Military Cross onderscheiding die hij in 1944 heeft ontvangen.Op de achterzijde van de kapel op de begraafplaats is een plaquette aangebracht met daarop de namen van inwoners van Zoelen die oorlogsslachtoffers uit de Tweede Wereldoorlog waren.<a target="_blank" rel="noopener noreferrer nofollow" href="https://www.tracesofwar.com/sights/11169/Commonwealth-War-Graves-General-Cemetery-Zoelen.htm">TracesofWar.com</a>

Algemene begraafplaats Zoelen

Op 16 juni 1944 om 23.00 vertrok vanaf RAF-basis Pocklington, de Halifax LW192 met als missie: een bombardement op een synthetische olie fabriek in Sterkrade in het Ruhrgebied. Het toestel was onderdeel van een formatie van 321 bommenwerpers, waaronder 147 Lancasters, 162 Halifaxen en 12 Mosquito's. LW192 werd boven Nederland neergeschoten door een Duitse nachtjager en stortte vervolgens neer in de buurt van Buurmalsen. Alle bemanningsleden kwamen om in de crash, ze liggen allen begraven op de Algemene begraafplaats van Buren.De raid was geen succes, slechts enkele bommen kwamen in de buurt van de fabriek tot ontploffing. De schade was minimaal en de productie in de fabriek leed zeer minimaal. In totaal gingen 31 bommenwerpers verloren, een groot verlies dat mede te wijten was aan een zware aanval van Luftwaffe jagers die in het gebied gestationeerd waren.Sergeant (W.Op.Air) John Owen Booker, 1388994, 21 jaar Pilot Officer (Pilot) Eric Frederick Braddock, 177675, 22 jaar Sergeant (Air Gnr.) Ernest Arthur Finch, 1894312, 21 jaar Sergeant (Air Bomber) Ronald Leslie Putt, 1585983, 20 jaar Sergeant (Nav.) Winston Alyerstone Reid, 1800815, 26 jaar Pilot Officer (Flt. Engr.) Enrico William Zaccheo, 177540, 32 jaar Sergeant (Air Gnr.) Gerald Hadfield, 1047949, 21 jaar<a target="_blank" rel="noopener noreferrer nofollow" href="https://www.tracesofwar.com/sights/1614/Commonwealth-War-Graves-General-Cemetery-Buren.htm">TracesOfWar.com</a>

Algemene begraafplaats Buren

Fall Storch ('Ooievaar') was de Duitse codenaam voor de overstroming van de Betuwe op 2 december 1944. Op die dag bliezen Duitse troepen de dijk bij Elden op, waardoor de hele Neder-Betuwe tot aan het - nog niet voltooide - Amsterdam-Rijnkanaal, tussen Rijswijk en Tiel, onder water kwam te staan. De Liniedijk kon de druk van het stijgende water op 6 december niet weerstaan en stortte in, waardoor het achterliggende gebied onder water kwam te staan, inclusief de dorpen Lienden en Maurik. Dit gebied was nog steeds in Duitse handen; zij werden door het water gedwongen zich daar terug te trekken. Op zondag 10 december vielen Typhoons van het 193ste Squadron van de Royal Air Force de al gedeeltelijk bezweken Liniedijk nogmaals aan met zogenaamde 1000-ponders. Een nieuw gat van zo'n 100 meter was het resultaat. De dijk langs het Amsterdam-Rijnkanaal moest nu het verder stijgende water tegenhouden. Met de inzet van vele mannen uit de omgeving kon deze dijk zodanig worden versterkt dat hij standhield.De geallieerden moesten zich gedeeltelijk terugtrekken, maar hielden stand. De Duitse troepen zelf hadden ook veel last van het water. In het overstroomde land was het erg moeilijk om op de weg te blijven als de plaatselijke situatie niet bekend was. Niet alleen de soldaten leden onder het water, maar ook de inwoners van de Neder-Betuwe. Vooral in Ingen en Maurik, waar duizenden evacués uit de omliggende dorpen die in de frontlinie lagen tijdelijk onderdak zochten.Het water zorgde tot april 1945 voor veel overlast, inmiddels moest het transport via roeiboten, vlotten en allerlei houten constructies.

Plan Ooievaar

In de buurt van Beusichem werden burgers gedwongen om voor de bezetter graafwerkzaamheden te doen. Toen het oorlogsgeweld dichterbij kwam werden mannelijke inwoners gedwongen om tankgrachten, loopgraven en schuttersputjes te graven. De mannen werden begeleid door Duitsers van de Organisation Todt, de semimilitaire dienst die verantwoordelijk was voor de aanleg van verbindingen en verdedigingswerken voor het leger. De organisatie was vernoemd naar zijn oprichter Fritz Todt. Een van de Duitsers op de foto draagt een witte armband met de letter OT. In Culemborg was van maart 1944 tot oktober 1944 het Nederlandse hoofdkantoor van de dienst gevestigd in het gebouw van het voormalige seminarie in de stad.&nbsp;

Organisation Todt

Eind jaren dertig verhuisde Fekko Ebbens van Oost-Groningen naar Zoelen. Daar trouwde hij met Johanna Smit. Hij werd fruitteler en eigenaar van boerderij De Wildt, net buiten het dorp over het Amsterdam-Rijnkanaal. Fekko verborg in De Wildt gestolen distributiebonnen, wapens en joodse onderduikers.Rond 12 oktober arriveerden uit het bevrijde Noord-Brabant Peter Baker en Ted Bachenheimer, een Britse inlichtingofficier en een Amerikaanse parachutist. Zij waren verantwoordelijk voor het opzetten van operatie Windmill, een ontsnappingsroute voor de geallieerde Airbornes die in bezet gebied waren gestrand na het mislukken van operatie Market Garden en de mislukte slag bij Arnhem. De meesten van hen verscholen zich op de Veluwe. Via Amerongen zou men de Neder-Rijn overvaren, om via tal van sluipwegen bij boerderij De Wildt te komen. Van daaruit konden ze bij Echteld de Waal worden overgezet naar het reeds bevrijde zuiden.Op 16 oktober stond de Duitse Sicherheitsdienst op de stoep van boerderij De Wildt. Ebbens, zijn vrouw, drie Nederlandse onderduikers, een verzetsman en de twee geallieerde officieren werden van hun bed gelicht. Uitgerekend op dat moment arriveerde een groep verzetsmensen met een lading wapens. Na een kort vuurgevecht wisten zij te ontkomen. Uit wraak staken de Duitsers boerderij De Wildt in brand. Daarbij ontplofte een grote voorraad munitie van het verzet. Ted Bachenheimer ontsnapte een paar dagen later, maar werd weer gevangen en op 22 oktober in ’t Harde geëxecuteerd. Fekko Ebbens nam alle schuld op zich en zo werden zijn vrouw en de verzetsman gespaard. Op 14 november werd Ebbens in Renswoude gefusilleerd. Op beide executieplaatsen is een klein monument geplaatst.

Tweede Wereldoorlog in Buren

Locaties en verhalen langs de route