Bittere tranen

Vanaf de zeventiende eeuw woonden er Joden in Tiel. De Joodse gemeente ter plaatse kwam vooral in de negentiende eeuw tot bloei. In 1839 werd de staande synagoge gebouwd. Al tien jaar eerder hadden de Tielse Joden een eigen – nu nog bestaande – begraafplaats aan de Voor de Kijkuit. In het pand links van het monument was in de negentiende eeuw een internationaal bekende Joodse kostschool gevestigd. Vanaf ongeveer 1900 liep het aantal Joodse inwoners van Tiel terug, omdat de bestaansmogelijkheden in de grote steden beter waren. In 1940 had Tiel nog zestig Joodse inwoners.

Na de Duitse bezetting werd het leven van de Nederlandse Joden steeds zwaarder gemaakt. In Tiel was de eerste grote razzia gepland op 17 november 1942. Omdat de Tielse politiecommandant, J.S. de Jong, weigerde onschuldige mensen te arresteren en de Joden liet waarschuwen, viel er toen maar één slachtoffer. In de maanden daarna doken velen onder, maar voor enkelen was er geen mogelijkheid. Op 9 april gingen de laatste acht Joden uit Tiel met nog dertien lotgenoten uit omliggende dorpen met een busje naar het concentratiekamp Vught. Van deze 21 mensen overleefden er maar twee.

Na de oorlog kwamen er nauwelijks Joden terug naar Tiel, maar de familie Blijdesteijn wist te overleven. De synagoge werd in 1978 omgebouwd tot een moskee en in 1987 werd de Joodse gemeente van Tiel formeel opgeheven.

In de tranen van het monument bevinden zich kleine luidsprekers, waaruit de namen klinken van de slachtoffers. Deze namen worden gevolgd door de uitspraak in vele talen: “Ik zeg: dit nooit meer!”