Oorlogsmonument Batenburg

In september 1944 ging Operatie Market Garden van start. Het doel van de operatie was het veroveren van de bruggen over de rivieren Maas, Waal en Rijn. De brug van Arnhem bleek een brug te ver te zijn, zodat de operatie uiteindelijk mislukte. Britse militairen zaten meerdere dagen vast in Arnhem en moesten via de lucht worden bevoorraad. Deze missies waren niet alleen voor de mannen in gevechtssituaties gevaarlijk, maar ook diegenen die hen hielpen, liepen veel risico’s.

Een voorbeeld hiervan was de tragedie die zich op 21 september 1944 bij het dorpje Batenburg afspeelde. Een Britse Short Stirling van het 190ste squadron van de Royal Airforce had de missie om voorraden bij Oosterbeek te droppen om de Britse militairen bij de Slag om Arnhem te steunen. Op de terugweg werd het vliegtuig beschoten door de bezetter en raakte in vlammen. Het toestel begon neer te storten boven Batenburg, maar de piloot Charles Allen Anderson maakte een noodlanding op de rivier Maas te maken. Zo voorkwam hij dat het vliegtuig in het centrum van het dorp terecht kwam, wat een echte ramp zou zijn geweest. De klap op het water van de rivier was zo hard, dat het toestel uit elkaar brak. Drie bemanningsleden konden worden gered. Van de 9 bemanningsleden kwamen er op die dag 6 om het leven.c In 2003 werd een deel van het vliegtuig uit de rivier gevist. Dit is sinds september 2004 als een monument te zien.

In Tweestromenland, het Maas en Waals Tijdschrift voor Streekgeschiedenis, schrijft Janus Koolen het volgende artikel over de crash:

Circus De Gelder

Op het moment van de crash trad op het pleintje in Batenburg een klein circus op. De circusmensen waren met door hun paarden getrokken woonwagens in Batenburg beland, op de vlucht voor het oorlogsgeweld. Hier waren ze relatief veilig en er was publiek voor hun voorstelling, zodat ze wat konden verdienen. Het programma was eenvoudig. Acrobatische kunsten en stunts, gedresseerde huisdieren, clowns en een accordeon-speler. De bevolking, de ex-onderduikers en de evacués konden het verzetje wel waarderen na alles wat ze hadden meegemaakt.

Leider en naamgever van het circus was Hartog de Gelder, een jongeman van 23 jaar, van beroep acrobaat. Als zoon van een Joodse vader die al voor de oorlog was overleden en een “Arische” moeder werden hij en zijn broers niet direct bedreigd door de rassenwetten van de Nazi’s. Maar hij zal toch een groot deel van de oorlog hebben moeten onderduiken om aan Duitse dwangarbeid te ontkomen. Zijn verlangen naar de bevrijding moet groot zijn geweest.

Toen het vliegtuig na een kort vuurgevecht uit de lucht werd geschoten en in de Maas belandde aarzelde Hartog geen moment om hulp te bieden. Hij spong op zijn paard, snelde naar de Maasoever, ging te water en zwom naar het wrak. Terwijl volgens ooggetuigen de Duitse jagers beleven vuren. In het wrak sneed hij met zijn mes de riemen door waarin de vliegers vast zaten. Ooggetuigen maakten later melding van een tweede zwemmer en van een bootje waarmee de vliegers aan land zouden zijn gebracht. Maar het was Hartog de Gelder die door zijn snelle en moedige optreden drie Engelse bemanningsleden van de verdrinkingsdood wist te redden.

Een paar jaar later kwam het bericht dat Hartog de Gelder ‘on behalf of His Majesty The King (George VI) werd geëerd met de ‘Kings Medal for courage in the cause of freedom’. De versierselen werden hem op 8 juli 1949 opgespeld in Den Haag. Kennelijk was Batenburg alweer druk met andere besoignes, want van enige ophef is in de regionale pers niets terug te vinden.